Жақында Алматы облысы Жамбыл ауданы Үлкен ауылында Атом электр стансасының құрылысы салынғалы жатқаны баршамызға белгілі. Осыған байланысты біз халықтың көкейінде жиі туатын маңызды сұрақтарға мемлекеттік органдардың интернет-ресурстарының бірыңғай платформасынан алынған ақпаратқа сүйеніп, жауап беріп көрдік.
Неліктен АЭС-ті Алматы облысында салу жоспарлануда?
Балқаш көлінің маңында құрылыс алаңын таңдау кеңестік кезеңнен бері қарастырылып, қазір ірі халықаралық ұйымдармен бірлесіп, кеңесу арқылы жүзеге асып жатыр. Оңтүстік аймақ елдегі ең ірі электр энергиясын тұтынушылардың бірі болып табылады. Бірақ сонымен бірге өзінің генерациялау қуаты бойынша тапшы болып қала береді. Алматы облысында АЭС салу өңірді тұрақты және сенімді энергиямен жабдықтауды қамтамасыз ете отырып, бұл тапшылықты азайтуға мүмкіндік береді. Бұл өз кезегінде өнеркәсіпті, инфрақұрылымды дамытуға және халықтың өмір сүру сапасын жақсартуға ықпал етеді.
2023 жылдың күзінде МАГАТЭ мамандары Балқаш көлінің маңында АЭС құрылысына кедергі келтіретін факторлар жоқ екенін тағы да растады.
Балқаш көлі үшін қандай да бір салдары болады ма?
АЭС орналасқан жері осы аймақтағы электр энергиясының тапшылығымен анықталады. АЭС, көмір станциялары сияқты, салқындату үшін суды қажет етеді, оны Балқаш көлінен алу жоспарлануда. АЭС-тің айналасында жиі күнделікті өмір салтына кедергі келтірмейтін қолайлы жағдайлар жасалады; Мысалы, Тайвань, АҚШ-тағы Монтиселло және Дюк Энерджи АЭС-терінде сияқты салқындатқыш тоғандарда балық өсіріліп,оларды аулау бойынша турнирлер өткізеді.
Сонымен қатар, АЭС пайдаланылған суды Балқаш көліне тастамайды.
Балқаштан келетін салқындатуға арналған су көлдің табиғи булануының 0,32% ғана құрайды. АЭС-те қолданылатын су реактормен тікелей байланыста болмайды.
Құрылыс жоспарланған ел мен аймақ үшін АЭС-тің қандай пайдасы бар?
Қазақстанда АЭС салу Қазақстанның энергетикалық қауіпсіздігі мен тәуелсіздігінің берік негізін, елдің жаңа өнеркәсіптік және технологиялық деңгейге шығуының елеулі іргетасын қалайтын болады. Сонымен қатар, «жасыл» атом энергиясы біздің бизнесімізге «лас» энергияны пайдаланғаны үшін айтарлықтай айыппұлдардан қорықпай, сыртқы нарықтарға сенімді түрде шығуға мүмкіндік береді, бұл біздің өнеркәсіптік әлеуетіміздің бәсекеге қабілеттілігін айтарлықтай төмендетер еді.
Мұның бәрі мультипликативті әсер әкеледі, жұмыс орындарын ашады, инфрақұрылымды жақсартады, шығарындыларды азайтады және электр энергиясының тұрақты бағасын қамтамасыз етеді. Сондай-ақ, АЭС аймақтың, оның инфрақұрылымының, соның ішінде жолдардың, мектептер мен ауруханалардың құрылысының қарқынды дамуына ықпал етеді.
Қазіргі заманғы АЭС-терде қауіпсіздік мәселесі қалай шешілді?
Қазақстан қауіпсіздіктің ең жоғары жаһандық стандарттарын қамтамасыз ету үшін ең заманауи технологиялары бар жаңа буындағы АЭС құрылысын қарастыруда. АЭС осындай түрлерін пайдаланудың әлемдік тәжірибесі ешқандай тәуекелдің болмауын көрсетеді.
АЭС-тен қандай қауіптер бар?
Қазіргі АЭС-тегі апаттың ықтималдығы 10 миллион жылға біреуден кем, ал көмір станцияларында тәуекел 80 есе жоғары. Қазіргі АЭС-терде радиациялық ағып кетуге жол бермейтін қорғаныс қабықшалар бар. Қоршаған ортаға және денсаулыққа күтілетін әсер белгіленген нормалардан едәуір төмен болады, сондықтан АЭС пайдалану табиғат пен адамдарға теріс әсер етпейді, бұл әлемнің әртүрлі аймақтарында АЭС жақын тұратын халықты үнемі зерттеу және бақылау арқылы дәлелденген.
АЭС жұмысынан қанша қалдық шығады?
Қуаты 1 гигаватт болатын АЭС шамамен 50 текше метр радиоактивті қалдықтарды құрайтын 1 — 1.5 миллион халқы бар қаланы электр энергиясымен қамтамасыз ете алады. Бұл ретте ЖЭО қуаты 200 — 300 мың тонна болатын қалдықтарды шығарады. Осылайша, АЭС көмір станцияларымен салыстырғанда қалдықтарды айтарлықтай аз шығарады, бұл оларды барынша экологиялық таза энергия көзіне айналдырады. Көмір станцияларынан айырмашылығы, АЭС қалдықтарды ауаға шығармайды, бұл көмірқышқыл газы мен бөлшектер сияқты зиянды заттардың шығарындыларын айтарлықтай азайтатынын айта кету керек.
АЭС қалдықтары олардың түріне және технологиясына байланысты сақталуы не қайта өңделуі мүмкін. Мысалы, пайдаланылған ядролық отын қалдық болып саналмайды, өйткені оны қайтадан энергия көзі ретінде пайдалануға болады. Болашақта арнайы реакторлар аса қауіпті радиоактивті элементтерді жоя алады, бұл қалдықтарды азырақ қауіпті етеді. Бұл үшін термоядролық синтез технологиялары қолданылуы мүмкін. Осылайша, қалдықтар халықаралық стандарттар бойынша қайта өңделеді және сақталады, бұл қоршаған орта мен адамдардың денсаулығына қауіп төндіреді. Қазақстанның ядролық материалдармен жұмыс істеу бойынша үлкен тәжірибесі бар және барлық қауіпсіздік шараларын сақтайтын болады.
