Техника ғылымдарының кандидаты, Әл-Фараби атындағы ҚР Ғылым және техника саласындағы мемлекеттік сыйлығының лауреаты, ҚР Ұлттық ядролық орталығы бас инженерінің орынбасары Денис Зарва қазақстандықтарды бар тәуекелдерді байсалды бағалауға және алғашқы атом станцияларының кейстерін атом энергетикасынан бас тартудың дәлелі ретінде салыстырмауға шақырды.
Қазіргі уақытта біздің кейбір отандастарымыз атом электр станциясын салу мерзімі мен құнын шатастыруда.
- Атап айтқанда, Ұлыбританиядағы «Хинкли-Пойнт в» атом электр станциясында пайдаланылған графитті баяулатқышы бар газ салқындатылатын реакторлар сияқты технологиялық құрылғының ескірген және күрделі реакторлардың түрлері мысал ретінде келтіріледі. Тұтастай алғанда, атом энергетикалық көздерінің сенімділігі мен беріктігі өткен ғасырда атом инженериясының алғашқы күндерінде салынған атом электр станцияларын пайдаланудан шығару бойынша айтарлықтай тәжірибе жинақталуына әкелді. Бүгін ғана осы реакторлардың кейбіреулері энергетикалық саптан шыға бастайды, — деді Денис Зарва.
Кейбір қазақстандық экономистер мен АЭС құрылысына қарсыластар бұл істі атом энергетикасынан бас тарту пайдасына дәлел ретінде келтіре бастады.
Сарапшы «Хинкли-Пойнт в» атом электр станциясында 1976 жылдан бастап AGR типті реакторлар жұмыс істегенін атап өтті — екінші, қазірдің өзінде ескірген буын. Бұл модератор ретінде графиттің едәуір мөлшерін қолданатын газбен салқындатылған реакторлар. Әлемде мұндай реакторлар көп салынбаған, тіпті технологияның ескіргенін, сондай-ақ реакторлардың осы түрінің кейбір экзотикасын ескере отырып, олар жобалау мерзімін және одан да ұзақ уақытты тиімді өткізді. Бүгін бұл реакторларды лайықты демалысқа жіберетін уақыт келді. Кейбір түрлерге басқаларға қарағанда жұмыстан шығару кезінде көбірек көңіл бөлу қажет. AGR реакторлары олардың дизайн ерекшеліктерін ескере отырып, бұған айқын мысал бола алады.
«Хинкли-Пойнт в» атом электр станциясы келесі стратегияны ұстанады: отынды түсіру — 4 жыл, қауіпсіз консервациялауға дайындық — 12 жыл, қауіпсіз консервациялау кезеңі — 68 жыл, түпкілікті жою — 12 жыл. Алайда, ядролық қондырғыларды тоқтату басқармасы (NDA) процестің жалпы ұзақтығын едәуір қысқарта алатын қауіпсіз сақтау мерзімін қысқарту мүмкіндігін талқылайды. Бұл мерзім бірнеше онжылдықтарға қысқартылуы мүмкін. Пайдаланудан шығарудың мұндай ұзақ кестесі үлкен графит реакторларына (соның ішінде rbmk типіне) және бүгінгі күнге дейін экзотиканың кейбір басқа түрлеріне тән, бірақ көптеген басқа, әлдеқайда кең таралған түрлерге тән емес. Қазір бүкіл әлемде салынып жатқан және ұсынылып жатқан реакторлар III және III+ұрпақтарына жатады.
- Бұдан басқа, Қазақстан үшін алдағы референдумда мәселе оң шешілген жағдайда, қысыммен жылу нейтрондарындағы ең жақсы қалыптасқан корпустық екі тізбекті су-су реакторларын таңдау үшін іріктелді. Реакторлардың бұл түрімен пайдаланудан шығару кезінде проблемалар бірнеше есе аз болады. Мысалы, осы типтегі словак реакторлары (ВВЭР) пайдаланудан шығаруға лицензия алғаннан бастап, аумақты тазартуды қоса алғанда, процесс аяқталғанға дейін шамамен 15 жыл қажет», — деп атап өтті Зарва. – Сондықтан «Хинкли – Пойнт» корпусын атом энергетикасынан бас тарту дәлелі ретінде пайдалану дұрыс емес. Егер біз өрескел салыстыруды келтіретін болсақ, онда «Хинкли-Пойнт» — бұл iPhone-ның алғашқы моделі, ал бізге ең жаңасы ұсынылады.
Сонымен қатар, бүгінде атом электр станциясын салу жобасының экономикалық моделіне атом электр станциясын пайдаланудан шығару және оның қалдықтарымен жұмыс істеу қоры деп аталатын қорды енгізу әлемдік стандартқа немесе ережеге айналды. Яғни, атом электр станциясын құру құнын есептеу кезінде бұл шығындар қазірдің өзінде ескеріліп отыр, ал атом электр станциясы өзінің жұмысының алғашқы күнінен бастап өзінің жеке комиссиясына ақша жинай бастайды, бұл басқа энергия көздері туралы айту мүмкін емес.
- Иә, бұрын мұндай тәжірибе болмаған және осыған байланысты өткен ғасырдың 90-жылдарына дейін пайдалануға берілген реакторлар оларды пайдаланудан шығару кезінде кейбір қаржылық қиындықтарға тап болуы мүмкін. Бірақ шешілмейтін проблемалар жоқ, және бүгінде әлемнің дамыған елдерінің көпшілігі атом энергетикасына, әрине, құрылыс пен пайдаланудың алдыңғы онжылдықтарын және қазіргі уақытта әртүрлі атом электр станцияларын пайдаланудан шығару бойынша пайда болған тәжірибені ескере отырып, бәс тігуде, — деп қорытындылады Ұлттық ядролық орталық бас инженерінің орынбасары.
