– Сіз еңбек жолыңызды Атырау емханасында учаскелік педиатр қызметінен бастадыңыз. Қазір Денсаулық сақтау министрі ретінде 90-жылдардың басындағы медицинаның даму деңгейін қалай бағалайсыз?
– 90-шы жылдар денсаулық сақтау жүйесі үшін ең ауыр жылдар болды. Мен емханада, сосын қосымша жедел жәрдемде жұмыс істедім, одан босай сала жұқпалы аурулар ауруханасына жұмысқа бардым. Науқастар ауыр немесе орташа ауыр жағдайда болған кезде учаскелік дәрігер ретінде оларды ауруханаға жіберуге тура келді, олардың әрі қарайғы жағдайы мен үшін белгісіз болды. Бірақ мен олардың емін соңына дейін жүргізіп, емдеп, нәтижесін көргім келді. Сондықтан алдымен жұқпалы аурулар бойынша кезекшілікті алдым, содан кейін толығымен инфекционист — дәрігер ретінде қайта оқып, біліктілікті арттырдым. Ал қазіргі күнмен салыстыратын болсақ, ол кезде дәрігерлер, вакциналар, дәрі-дәрмектер жетіспеді. Біз медициналық институттағы суреттерден ғана зерттеген аурулармен алғаш рет бетпе-бет келдік. Пациенттердің туыстары дәрі-дәрмектерді өз есебінен сатып алды, өйткені қаржыландыру жеткіліксіз болды. Ауруханаларда технологиялар немесе жаңа жабдықтар туралы айтпағанда тіпті төсек болған жоқ. Қазір кейбір аудандық медициналық мекемелерде КТ, ангиограф бар, сол кезде стационарлық рентген аппаратының болуы бір ғанибет еді. Сондықтан дәрігерлер тек өз тәжірибелеріне, біліміне, клиникалық, сараптамалық ойлауына үміттенуге мәжбүр болды. Интернет болған жоқ, медициналық әдебиетке Алматы, Мәскеуден тапсырыс берілді. Жаңа нәрсе үйрену үшін оны бір-бірімізден бір тәулікке алып оқыдық.
– Мықты мектеп болғаны ғой. Сіздің ойыңызша қазіргі жас кадрлар ескі мектептің сапасына сәйкес келе ме әлде олар үшін қазір барлығы қолжетімді және көп білудің қажеті жоқ па?
– Оларға қазір әлдеқайда жеңіл және қолжетімді. Мен аймақтарды аралап, ЖПД және учаскелік терапевтермен сөйлескен кезде, мысалы, гипертониямен ауыратын науқасты тексеріп оған бірден бірнеше дәрігерге жолдама жазып бергенін көріп таң қалдым. Бұл – учаскелік дәрігерлер емдей алатын қарапайым ауру ғой. Әр пациентке жеке үңілу керек. Қатып қалған үлгі бойынша барлық маманның кеңесін тағайындаудың қажеті қанша? Оның үстіне, бүгінде барлық аурулар бойынша емдеу, диагностикалау және оңалту хаттамалары бар, бұл – бірден ашып қарай алатын үстел кітабы сияқты. Қазір әр ауру цифрландырылған, емдеу стандарты бар, оны әрдайым көруге болады, бірақ әр науқастың ерекшеліктерін ескеру қажет.
– Ал енді соңғы 2 жылдағы ең өзекті тақырыптардың бірі – COVID-19. Неліктен коронавирус оралды?
– Алдымен коронавирус агрессивті болды, содан кейін адамдар өзін қорғай бастады, ғалымдар вакцина ойлап тапты, біреудің аурудан кейін иммунитеті қалыптасты, біреудің вакцинациядан кейін иммунитеті көтерілді. Вирус – тірі организм, ол өмір сүргісі келеді, сондықтан үнемі өзгеріп отырады. Демек, жаңа штамдар, коронавирустың әрдайым бізбен бірге болатынын түсіну керек. Біздің міндетіміз – оны жеңудің немесе әлсіретудің жолдарын табу. Оның таралуына демалыс уақыты, туризм мезгілі себеп болып отыр.
– Қазақстандықтарға егілген вакциналардың тиімділігі тақырыбында қандай да бір зерттеулер жүргізілді ме? Нәтижесі қандай? Олардың қайсысы тиімділігі жағынан үздік көрсеткішке көрсетіп тұр?
– Әрине, вакциналарды өндіріске шығармас бұрын зерттеудің барлық кезеңі бойынша тиімділігі зерттеледі. Бүгінгі таңда тек біздің елімізде КВИ-ден 12 миллион адам екпе алды, олардың әрқайсысы вакцинациядан кейінгі иммунитетті тексере алады. Вакциналарға келетін болсақ, бізде отандық Qazvac, сондай-ақ «Спутник V» және «Pfizer» вакциналары өте тиімді. Ал Sinopharm 50-60% тиімді екенін көрсетті.
– QazVac Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымымен мақұлданды ма?
– Бұл өте ұзақ процедура. ДДҰ сарапшылары келіп өндірісті, вакцинаның барлық стандарттарға сәйкестігін зерттейді. Бұған дейін бізге ұсыныстар беріліп, барлық қажетті іс-шараларды өткіздік. Күзде ДДҰ өкілдері өз бағаларын беру үшін қайтадан келуі керек. Әзірге QazVac нақты мақұлданған жоқ.
– Елде осы вакцинамен байланысты жанжал болғаны есімде: ғалымдар мен дәрігерлер клиникалық зерттеу нәтижелерінің жоқтығына және күмәнді компоненттерге сілтеме жасай отырып, отандық препаратпен екпеуді ұсынған еді. Барлық зерттеу аяқталды, біздің ғалымдар бар мәселе бойынша түсініктеме берді. Сонымен қатар, олар жұқпалы аурулармен жұмыс жасауды да, вакциналарды жасауда да үлкен тәжірибеге ие. Біздің аймақтың жартысында аса қауіпті аурулардың табиғи ошақтары бар. Біздің ғалымдар өмір бойы патогендік агенттерді алып, вакциналар мен диагностикалық әдістерді ойлап тауып келеді. Сондықтан олардың жұмыс сапасына күмәндануға негіз жоқ.
– Балалардағы COVID – 19 ауруының жағдайы қалай және оның салдарының бірі-мульти жүйелік қабыну синдромы қалай? Бүгінгі таңда балалар вакцинациясына қарсы адамдар аз емес. Балалардағы КВИ вакцинациясының теріс салдары туралы айтсаңыз?
– Қазір біз барлық ересек тұрғынды вакцинациялап, коронавирус өзгеріп, қайтадан пайда болған кезде, балалар жиі ауыра бастады. Бүгінде балалардың 41%-ы аурудың ауыр түрімен ауыратын стационарларда емделіп жатыр. Біз балаларды 12 жастан бастап вакцинацияладық, ал кішілері қорғалмайды. Нәтижесінде аурудың барысы қиын, ауыр жағдайлар көп болды. Реанимациядағы стационарлық науқастар үшін біз омикрон штаммы вакцинацияланбаған адамдарға қатты әсер ететінін көрдік. Балалар мен жүкті әйелдерді вакцинациялау үшін біз Pfizer-ді арнайы сатып алдық, өйткені бізде қолданылатын екпелер балаларға әлі ресми түрде ұсынылмаған. Біз мүмкін болатын ең жақсысын әкелдік. Айтпақшы, вакцинация науқанынан кейін балалар арасында жанама әсерлері бар бірде-бір жағдай анықталған жоқ. Денсаулық сақтау министрлігінің мамандары, соның ішінде мен емханаларға өзім барып дәрігерлерден сұрадым. Өйткені, бізде бұл алғаш рет болып отыр, мұқият зерттеу маңызды. Дәрігерлердің айтуынша, инъекция орнында қызару және ауырсыну, қызу көтерілу сияқты әсерлер болған, бірақ көп емес. МВС–тен көптеген балалар зардап шекті, 2020 жылы 40-тан астам жағдай тіркелді, өткен жылы 50-ге жуық. Бұл өте қауіпті асқыну, ол барлық мүшелерге әсер етеді, содан кейін созылмалы аурулар тудырады. Балалар арасында өлім де болды, аз болса да, болды. Өткен жылы біз 10-нан астам баладан айырылып қалдық. Қазір реанимацияда 11 бала жатыр. Мұның бәрі балаларды да қорғау керек дегенді білдіреді. Әрине, кейбір ата-аналар балаларды вакцинациялағысы келмегендіктен қарсы болды, бірақ біз міндеттемедік, тек кеңес бердік. Әрі қарай-таңдау ата-аналардың құқығы.
– COVID-19 вакцинациясы міндетті бола ма және балаларға арналған вакциналар турасында да айтсаңыз?
– Бұл коронавирустың таралуына байланысты болады. Егер аурудың ағымы жеңіл болса және бүгінгі күні 90% жағдайда ол жеңіл немесе орташа түрде жүреді. Егер КВИ өлімге әкелмесе және “Дельта» сияқты масштабта болса, онда тек ұсыныстар деңгейінде мүмкін болады. Бір айта кетерлігі, біз тек қауіп-қатер топтарын қорғай аламыз, ал қалғандарына оны өз қалауы бойынша шешуді ұсынамыз.
– Алдағы уақытта бұған дейінгідей тағы да қатаң шаралар енгізіле ме? Мекемелер мен дүкендердің жұмыс уақытын қысқарып, ұйымдардың бір бөлігі 2020 жылдағыдай қашықтыққа көшуі мүмкін ба? Халық осыған алаңдап отыр.
– Бүкіл әлемде барлық шектеу шаралары Денсаулық сақтау жүйесіне жүктемені ескере отырып енгізілді. Шынында да, басында барлық аурухана толып кетті, пациенттерге төсек-орын жетіспеді, оларды дәлізде аппаратқа қосып, далада емдеуге тура келді. Көптеген елдерде осындай жағдай болды. Инфекцияның таралуын тоқтату үшін локдаун енгізіп, бәрін жабуға тура келді. Қазір қалыпқа келді. Қорда барлық дәрі-дәрмектер бар, коронавирус төсектерінің жүктемесі шамамен 30% құрайды. Сондықтан шектеу карантиндік шаралары туралы алаңдамау керек. Қаңтар оқиғасы кезінде де күніне 16 мыңға дейін адам ауырған кезде, қатаң шектеулер болған жоқ. Әзірге біз коронавирустың ағымын, оның салдарын, емханаларға, жедел жәрдемге, ауруханаларға жүктемені байқаймыз. Тамыз айының соңына дейін жағдайдың әрі қарай қалай болатыны белгілі болады деп ойлаймыз. Жағдай күн сайын қадағаланып отырады, алдағы 2 апта қалай болатынын көрсетеді.
– Жасыратыны жоқ, қазір көптеген адамдар қорғаныш маскаларын ауыстырмай ұзақ тағып жүре береді. Одан не пайда?
– Соңғы 2 жылдағы жағдайдан сабақ алмағанымыз өте өкінішті. Дегенмен, көпшілік медициналық маскалардың маңыздылығын түсінеді деп үміттенемін. Біз оларды адамдар көп жиналатын жерлерде, тіпті жасыл аймақта орналасқан аймақтардың тұрғындары үшін де киюді ұсынамыз. Маска вирустық жүктемені 2-3 есе азайтады. Кем дегенде, аурудың барысы жеңіл болады.
– Қазақстанда маймыл шешегінің жағдайы қалай болып жатыр? Біз оған дайынбыз ба?
– Қазір қазақстандық медицина қызметкерлерін осы бағыт бойынша жан-жақты оқыту жүріп жатыр, ұқсас симптомдардың күнделікті мониторингі жүргізілуде. Бізде шешек маймылымен инфекция болған жоқ, бірақ диагноз қою үшін қажет нәрсенің бәрі бар, алдын-алу жұмыстары жүргізіліп жатыр. Ауа тамшыларымен берілетін КВИ-ден айырмашылығы, шешек маймылдары байланыс арқылы беріледі, сондықтан бұл аурудың үлкен өршуі болмайды.
– Жақында ҚР Денсаулық сақтау министрлігіндегі шағымдардың 70%-ы сапасыз медициналық көмек көрсетуге қатысты екені айтылды. Осы мәселені қалай шешесіздер?
– Бұл жүйелік мәселе және баса назар аударатын негізгі бағыт. Көптеген шағымдар медициналық ұйымдардағы қызметтердің сапасына қатысты болғандықтан, біз пациенттерге қолдау көрсету қызметін күшейтеміз. Адамдар туындаған барлық мәселелерді сол жерде шеше алатыны және оларға білікті сарапшылар көмектескені маңызды. Бүгінде медициналық ұйымдарда емхана мен пациенттің өзара іс – қимылын үйлестіре алатын жаңа қызметкерлер-үйлестірушілер, әкімшілер пайда болып жатыр. Мысалы, егер үлкен кезек болып жатса, олар бірден себебін анықтап, шешімін табады. Бізге медициналық көмектің сервистік моделіне бейімделу маңызды. Бұл бағытта барлық нормативтік база қайта қаралады, пациенттердің құқықтарын қорғайтын мамандарды оқыту жүргізіледі. Науқас кез келген жанжалды жеңуге және кез келген қиын жағдайды уақытында шешуге көмектесетін осындай институт, осындай қызмет бар екенін білуі керек.
– Қандай да бір себептермен, егер жақын адам ауруханаға түссе, адамдар осы ауруханада немесе облыстық денсаулық сақтау мекемесінен таныстарын іздей бастайды, пациентке жақсы қарау үшін. Себебі адамдар сапалы медициналық көмек көрсететіне сенбейді. Неліктен қазақстандықтар біздің медицинаға сенбейді? Неге олай?
– Мен 90-шы жылдары жұмыс істедім. Сондықтан мен бұрынғы жүйемен де, бүгінгі жүйемен де жақсы таныспын. Бізде адамдар барлық жерде таныстар, байланыстар іздеуге дағдыланды, медицинада немесе білім беруде болсын, жұмысқа орналасса да, университетке түссе де. Менталитет сондай. Дәрігер орнында болса да, олар біреуге хабарласып сөйлеседі. Осылайша, біздің дәрігерлерімізді «жаман үйретеді». Мен жақында есепті қарадым: бізде жылына денсаулық сақтау жүйесі арқылы 110 миллионға жуық адам келеді, ел бойынша күніне 20 мың жедел жәрдем қоңырауы тіркеледі, 3 мыңға жуық операция жасалады, менің ойымша, осы 3 мыңның барлығы таныс іздейді. Бұл трансплантологияға жалпы денсаулық сақтаудың дамуына кедергі келтіреді.
– Сөз соңында және бір сұрақ. Қазақстан үкіметіндегі екі әйел министрдің бірі болу қалай екен? Министрлер кабинетіндегі әріптестер тарапынан өзіңізге ерекше көзқарас сезінесіз бе?
– Мен өзіме ерекше көзқарас сезінбеймін. Содан кейін, мемлекеттік қызметте әйел, ер деген жоқ: мемлекеттік қызметкер ғана бар. Сіздің алдыңызға міндет қойылады және сіз оны орындауыңыз керек. Орындай алмасаңыз басқа деңгейге өтесіз. Жалпы, біздің қазақстандық әйелдер ежелден батыл, ақылды болған. Маңызды шешімдер қабылданатын жерлерде олардың көп болғанын қалаймын.
– Әйелге саяси мансап құру ер адамға қарағанда қиын ба?
– Мүмкін. Дегенмен, барлық жерде қиын сияқты. Мұның бәрі кәсіпқойлыққа, жұмысқа деген қарым — қатынасқа, жауапкершілікке және кейде тіпті кейбір шектеулерді қабылдауға байланысты. Жақын адамдарға қолдау көрсету өте маңызды, өйткені қызметте жүргенде отбасына, балаларға, туыстарына үнемі көңіл бөлу мүмкіндігі бола бермейді.
– Сіз мансап үшін көп нәрсені құрбан еткеніңізге өкінбейсіз бе?
– Маған жұмысым ұнайды. Мен өз салам үшін шын мәнінде бір нәрсе істегім келеді: егер медициналық көмектің, оның ішінде ауылда көмектің қолжетімділігі мен сапасы жақсарса, ауруханалар, емханалар, медициналық пункттер, елдің барлық жерінде жедел жәрдем үздіксіз жұмыс істеп тұрса, егер мен халықтың сенімін ақтасам – онда мен өз міндетімді орындадым деп есептеуге болады.
– Сұхбатыңыз үшін рахмет!
